Cái tên Bánh nhãn Hồi Xuân – Quan Hóa xuất phát từ vùng địa danh xã Hồi Xuân và thị trấn Quan Hóa trước đây,  nay hai đơn vị hành chính này đã sáp nhập thành thị trấn Hồi Xuân.

Không biết bánh nhãn Hồi Xuân – Quan Hóa có từ bao giờ, nghe kể lại từ các cụ cao niên trong thị trấn Hồi Xuân, từ những năm đầu của thập niên 70, người dân bản địa khi “Tết đến Xuân về” đã làm ra một loại bánh hạt nhỏ nhỏ xinh xinh giống hạt nhãn và người ta gọi là Bánh nhãn.

Nghe các cụ kể lại rằng từ thời xa xưa trong cái “Hang động” (thuộc địa phận của thị trấn) được gọi là “Hang bà Bằng” với cửa hang nhỏ nhưng bên trong lại vô cùng rộng lớn, người dân bản địa thường vào trong hang khám phá thì thấy có những chiếc nhủ tượng tạo nên những hàng quan canh gác, có hình dáng nhỏ xinh như những chiếc bánh quy, bên kia là những ô có những viên hình tròn tròn xinh xinh giống như hạt nhãn….Xuất phát từ cảnh đẹp trong hang người dân bản địa đã nảy sinh ra ý tưởng làm một loại bánh có hình thù nhỏ xinh giống như những hạt nhãn và đặt tên bánh là Bánh nhãn.

Ngày xưa, công đoạn làm bánh nhãn thủ công là chính: nếp nương gặt về phơi khô và say sát bằng tay thành gạo, bà con cho vào vào cối giã tay, trộn đường kính trắng cùng với trứng gà nhà nuôi, ủ bột và nặn bằng thủ công, sau đó cho vào chảo rán bằng mỡ lợn.

Thành phẩm cho ra hạt bánh nhãn vàng suộm thơm ngon là món ăn không thể thiếu trong mỗi gia đình trên phố Phan Thanh (tên gọi cũ của thị trấn Hồi Xuân bây giờ) vào mỗi dịp Tết đến xuân về và chỉ dịp ngày tết Chúng tôi mới có cơ hội ăn món bánh đặc sản này. Và ngày xưa thì mỗi gia đình chỉ làm vài ba cân gạo để ăn tết và làm quà biếu cho anh em, bạn bè.

Ngày nay, nhất là những năm 2000 – 2005 trên địa bàn thị trấn, có vài gia đình làm Bánh nhãn bán mỗi khi tết đến xuân về như gia đình chị Bé Tiến, chị Long Tắc, Chị Hương Thái, Chị Hương Hải, chị Huệ Chắn…bánh nhãn thật sự mở rộng thị trường trong tầm 10 năm trở lại đây.

Để làm ra sản phẩm bánh nhãn đặc biệt này thật là kỳ công và phải thật kiên trì bởi những công đoạn cho ra thành phẩm hoàn toàn bằng hình thức thủ công là chính, chỉ có khâu nghiền bột, ngày nay được làm bằng máy. Khâu chọn nguyên liệu cũng phải thật kỹ càng thì bánh mới ngon và giữ được hương vị đặc  

trưng. Đầu tiên là khâu chọn gạo nếp trắng thơm, dẻo, đường kính trắng tinh luyện và trứng gà. Đặc biệt là 3 nguyên liệu này khi hòa quyện với  nhau phải nhào cho thật nhuyễn và nhào bằng thủ công. Đây là khâu quyết định đến thành phẩm của bánh, bởi nếu không nhào thật nhuyễn và nhiều lần thì bánh sẽ không xốp và giòn.

Sau khi nhào bột xong người thợ giàu kinh nghiệm bắt đầu ngồi nặn, ve thành những hạt nhỏ xinh giống như hạt nhãn cho vào từng chiếc mâm nhôm ăn cơm của từng gia đình.

Cuối cùng là người thợ đem những mâm bánh nhãn đã nặn cho vào chảo dầu nóng và chiên. Đây cũng là công đoạn quan trọng làm nên sự thành công của bánh. Khi chiên phải cho vào chảo thật dày bánh, đảo đều liên tục tránh bánh bị cháy. Sau khi bánh chín vàng đều vớt bánh ra các dụng cụ như rổ inox có giấy thấm dầu và để thật nguội rồi mới đóng gói vào các túi Zip bạc.

Bánh nhãn đạt yêu cầu khi đưa vào miệng thưởng thức phải giòn tan đảm bảo về cảm quan là màu sắc vàng nhẹ, vị ngọt thanh hòa quện với vị béo bùi thơm thơm của trứng gà và gạo nếp…và đặc biệt là không có chất bảo quản.

Bí quyết gia truyền đã làm nên hương vị đặc trưng của bánh nhãn Thị trấn Hồi Xuân mới có. Mặc dù hiện nay trên thị trường có rất nhiều người lấy công thức để làm, tuy nhiên vẫn không ngon và đậm chất đặc trưng như bánh nhãn mang thương hiệu Thị trấn Hồi Xuân được. Bánh đã ngon nhưng thưởng thức bánh cũng phải đúng cách. Cụ thể, thực khách cho bánh ra đĩa ngắm những hạt bánh nhãn nhỏ xinh đều tăm tắp như những hòn bi vàng óng trên đĩa; Thêm vào đó thực khách pha một tách trà và thưởng thức cùng với anh em bạn bè và những người thân yêu nhâm nhi khi tết đến xuân về thì thật là tuyệt vời. Giờ đây nghề làm bánh nhãn thị trấn Hồi Xuân mặc dù về cơ bản vẫn theo thời vụ tầm 4 -5 tháng cuối năm nhưng hiện nay khi có các cá nhân hay bạn hàng có nhu cầu thì bất cứ lúc nào bánh nhãn Thị trấn Hồi Xuân cũng đáp ứng được thị trường trong tỉnh và các tỉnh trên toàn quốc, thậm chí còn mang làm quà cho các thực khách mang ra nước ngoài. Đặc biệt giờ khi xa quê mỗi người dân quê Hồi Xuân chúng tôi đều nhớ khi tết đến xuân về cảm giác được quây quần nặn bánh cùng những người thân yêu thật đầm ấm. Đặc biệt, khi đi xa mang theo món quà quê bánh nhãn này để biếu và tặng cho bạn bè và những người thân yêu nhất để rồi khi nhắc đến Bánh nhãn bạn bè chúng tôi luôn nhớ đến những người bạn đến từ Hồi Xuân – Quan Hóa./.