Mô tả cây sâm nam

Cây sâm nam còn gọi là cây nam sâm, cây lằng, kotan, ngũ chỉ thông, cây chân chim, nga chưởng sài, áp cước mộc, ngũ gia bì chân chim, ngũ gia bì bảy lá,... Tên khoa học của cây sâm nam là Schefflera heptaphylla (L.) Frodin, thuộc họ ngũ gia bì (Araliaceae).

Đây là một cây thuốc quý, có có thể cao từ 2 - 8m, lá kép hình chân vịt, mọc so le với 6 - 8 lá chét, hình trứng, đầu nhọn hoặc hơi tù, dài từ 7 - 17cm, rộng từ 3 - 6cm. Hoa sâm nam nhỏ màu trắng, cánh hoa và nhị hoa thường là 5. Quả mọng, hình cầu với đường kính 3 - 4mm, khi chín sẽ có màu tím sẫm, bên trong có 6 - 8 hạt. Mùa hoa sâm nam vào tháng 2 - 3; mùa quả vào tháng 4 - 5.

Cây sâm nam thường mọc ở độ cao khoảng 100 - 2100m so với mực nước biển. Cây phân bố ở các tỉnh miền nam Trung Quốc như Quảng Đông, Quảng Tây, Phúc Kiến, Hồ Nam, Chiết Giang,... và Đài Loan, Hồng Kông, Malaysia, Ấn Độ, Nhật Bản,... Cây cũng mọc rải rác ở Việt Nam, nhiều nhất tại các tỉnh Lào Cai, Phú Thọ, Vĩnh Phúc, Nam Định, Ninh Bình, Bắc Giang, Hòa Bình, Bắc Ninh, Hà Nam,...

Cây nam sâm sử dụng vỏ thân, vỏ rễ, rễ và lá cây để làm thuốc. Về việc thu hoạch, vỏ thân và vỏ cành của cây sâm nam thu hái quanh năm, chủ yếu là vào mùa xuân và mùa thu. Khi trời khô ráo, bóc lấy vỏ cây theo kích thước quy định rồi rửa sạch, bỏ lõi, cạo lớp bần bên ngoài bỏ đi, phơi trong bóng râm và ủ với lá chuối trong 7 ngày (thỉnh thoảng đảo đều để nổi mùi hương) rồi lấy ra phơi hoặc sấy với mức nhiệt 50 - 60°C cho khô. Lá cây thu hái quanh năm, đem rửa sạch rồi thái nhỏ, phơi khô.

Dược liệu sâm nam là mảnh vỏ hơi cong hình máng, rộng 3 - 10cm, dài 20 - 50cm, dày từ 0,3 - 1cm. Vỏ cây nhẹ và giòn, mùi thơm nhẹ và vị hơi đắng. Rễ cây đào về rửa sạch, bóc lấy vỏ hoặc thái mỏng nếu rễ nhỏ, đem phơi hoặc sấy khô. Nên bảo quản cây ở nơi khô ráo, tránh mốc mọt.